निर्भयतेचा संदेश देणारे भगवान श्रीचक्रधरस्वामी
बालमित्रांनो. दयाळू व प्रेमळ म्हणून सर्वांना परिचित असलेल्या भगवान श्री चक्रधरस्वामींच्या अनेक कथा लीळाचरित्र ह्या ग्रंथात आल्या आहेत. आपल्या मराठी भाषेत सर्वप्रथम लिहिला गेलेला हा चरित्र ग्रंथ आहे. त्यावेळच्या सातशे वर्षापूर्वीच्या बोलीभाषेत लिहिलेल्या या ग्रंथात श्री चक्रधर स्वामींचा उपदेश, त्यांचे विचार एकत्रित करण्यात आलेले आहेत. त्यांच्या जीवनातील लहान लहान प्रसंगांचे वर्णन केलेले आहे. त्यावेळी हा प्रसंग चरित्राच्या भाषेत त्याला लीला म्हणतात.
आपला महाराष्ट्र व जवळचा आंध्रप्रदेश ह्यांच्या सीमेवर सुकळी नावाचे गाव आहे. भंडारा जिल्ह्याच्या सरहद्दीवरचा भाग डोंगराळ आहे. सर्व भागात जंगल पसरलेले आहे. आदिवासी माणसं लहान लहान झोपड्या करून राहात असतात. त्यावेळी तर या भागात खूपच दाट जंगल होते. खळखळ वाहणारे नाले, उंच उंच वाढलेली झाडे, त्यावर किलबिल करीत असलेले पक्षी, दाट झुडूपात वेलीत लपून बसलेली श्वापदे यांनी परिसर भरलेला होता. या दाट जंगलांतून वाट काढीत भगवान श्रीचक्रधरस्वामी एकांकी भ्रमत असताना सुकळी या गावी आले. तेथे गावाजवळ भिवेश्वर नावाचे एक सुंदर मंदिर होते. आसपासच्या लोकांना हे मंदिर मोठा आधार वाटायचे. वाराणशीच्या यात्रेला जाणारा रस्ता या मंदिराजवळू जात होता. यात्रेकरून येत. या मंदिरात मुक्कामाला राहात. विश्रांती घेत व पुढे जात. असे हे मंदिर दगडात बांधलेले होते. बाजूला मोकळे पटांगण, चारही बाजूंनी आवाराची उंच भिंत व तिला लागून यात्रेकरूंना उतरण्यासाठी केलेल्या लहान लहान खोल्या. असे त्या मंदिराचे स्वरुप होते. सर्व लोकांना त्या शांत परिसरात जाऊन रहावेसे वाटत असे. लोकांची तेथे खूप गर्दी असायची. परंतु आता ते मंदिर ओस पडण्याची पाळी आली होती. कारण एक भलामोठा वाघ त्या मंदिरात येऊ लागला होता. रात्रीला तो वाघ मंदिरात येऊन बसत असे. त्याच्या डरकाळ्यांनी सगळे जंगल दणाणून जात असे. त्याच्या भीतीने लोक मंदिराकडे जाण्याला घाबरू लागले. ज्यांना पूजा आर्चा करावयाची असेल ते गटागटाने जात नगारा, ढोल, तुतारी यासारखी मोठमोठाली वाद्ये वाजवित. झाडांचा आवाज करीत. घंटानाद करीत. त्या आवाजाने वाघ मंदिराचे बाहेर येत असे. मग लोक हिमत करून मंदिरात जात असत. सर्व गावाला त्या वाघाची खूप भीती वाटत होती.
अशावेळी श्री चक्रधर स्वामी त्या गावात आले. त्यांची एक पद्धत होती ते कोणाच्या घरी राहत नसत. जवळ कोणतेही सामान नसायचे ते संन्यस्तवृत्तीने राहात असत. कमरेला फक्त एक वस्त्र या अवस्थेत ते सुकळी या गावी आले व मुक्कामासाठी मंदिराकडे जाऊ लागले. लोकांनी त्यांना अडविले. मंदिरात वाघ येत असतो. तो तुम्हाला ठार मारील. उगीच जीव धोक्यात घालवू नका, असे लोकांनी सांगितले. परंतु स्वामींनी त्यांचे काही ऐकले नाही. ते मंदिराच्या दिशेने चालू लागले.
सकाळ झाली लोक उठले. पूजा करण्यासाठी मंदिराकडे जाऊ लागले त्यांना वाटले होते की, रात्री वाघाने स्वामींना खाल्ले असेल त्यांचा मृतदेहच आपल्याला पाहायला मिळेल, मंदिराजवळ येताच त्यांनी मोठमोठ्याने वाद्य वाजविण्याला सुरुवात केली. खुप आवाज केला. पण आज वाघ काही बाहेर आला नाही. लोकांना आश्चर्य वाटले. हिंमत करून ते मंदिरात गेले. पाहतात तो काय? मंदिराचे चौकात श्रीचक्रधर स्वामी शांतपणे डोळे मिटून सकाळच्या प्रसन्नवेळी मांडी घालून बसलेले होते. भीतीचा लवलेशही त्यांच्या चेहऱ्यावर दिसत नव्हता. लोक त्यांचेजवळ आले. वाघाबद्दल स्वामींकडे चौकशी केली.
स्वामींनी सांगितले, रात्रीच्या वेळी वाघ आला. माझ्याकडे पाहून त्याने डरकाळी मारली. पण मी घाबरलो नाही. मी त्याच्याहीपेक्षा प्रचंड आवाज केला. सिंहासारखा माझा आवाज ऐकून वाघ आवाराच्या भिंतीवरून उडी मारून पळाला. पुढे म्हणाले “आता तो वाघ पुन्हा येथे येणार नाही. जा! घाबरू नका. दररोज मंदिरात येत जा' स्वामींचे धीराचे बोलणे ऐकून लोकांना दिलासा मिळाला. त्यांनी स्वामींचा जयजयकार केला. त्यावेळेपासून ते मंदिर व गाव वाघाच्या भीतीपासून मुक्त झाला. लोकांनी स्वामींना गावात नेले. पण स्वामींनी मात्र कोणताच सन्मान घेतला नाही. गावात हाताच्या ओंजळीत भिक्षा मागितली. नदीकाठी गेले. एका खडकावर बसून भोजन सुरू केले. त्यावेळी गावातला एक व्यापारी आपल्या मुलाला घेऊन तेथे आला. त्याच्या मुलाला पिशाच्चबाधा झाली होती. तो सैरावैरा पळत होता. म्हणून साखळीने त्याला जखडून ठेवले होते.
स्वामींनी प्रेमळपणाने त्याच्याकडे पाहिले. आपल्या कृपादृष्टीने त्याची पिशाच्चबाधा दूर केली. त्याच्या साखळ्या सोडण्यास सांगितले. मायेने त्यांच्या पाठीवरून हात फिरविला व आपल्या सोबत भोजनास बसविले. आपला प्रसाद दिला. त्यावेळेपासून त्या मुलाला भूतबाधा राहिली नाही. या दोन्ही ठिकाणी- 'डाकराम सुकळी' या गावी स्वामींची मंदिरे आहेत.
असे होते भगवान श्री चक्रधरस्वामी, दुःखीतांचे दुःख हलके करणारे व सामान्यांचे भीतीपासून रक्षण करणारे स्वामींनी आपल्या महाराष्ट्रातील विषमता दूर करण्याचा प्रयत्न केला व गोदावरीच्या उगमापासून थेट आंध्रप्रदेशापर्यंत पायी फिरले. लोकांची दुःखे जाणून घेतली. समतेचा उपदेश केला. महानुभाव पंथाची स्थापना केली. लोकांना अहिंसा शिकविली त्यांची जयंती प्रत्येक वर्षी भाद्रपद शु. २ ला सर्वत्र साजरी केली जाते.
सौ. सुनंदा अंजनगांवकर