रंगशिळा इतिहास (फलटण)
श्रीचक्रपाणि महाराजांनी अवतार घेतला तेव्हा रंगनाथ मंदिराच्या सभामंडपात सुमारे तीन हात लांबी दोन हात रुंदी, तिच्या वर गोलपैलू आकार असलेली अशी एक मोठी पाषाणाची कोरीव कांडारिव शीळा होती. या शिळेवर बाळपणी परब्रम्ह परमेश्वर अवतार श्रीचक्रपाणी महाराज रांगले खेळले, व किशोर अवस्थेत तिच्यावर बसून वेद पठण केले. जनकनायकाचे पिता वेद मंत्र म्हणायचे आणि त्यांच्या पाठोपाठ श्रीचक्रपाणि महाराज अवलीळा, लीलया सहज वेदमंत्र म्हणायचे. रुपनायकांना आश्चर्य वाटायचे. त्या परमेश्वराच्या श्रीचरणस्पर्शानी पावन झालेली शीळा तिलाच रंगशीळा हे नाव आहे. शीळा शब्द स्त्रीलिंगी म्हणून तिला रंगशीळा किंवा रंगुबाई असे भक्त लोक भावार्थाने म्हणु लागले. अशी परंपरेने हकिकत चालत आलेली आहे.
काळाच्या ओघात पुढे रंगनाथाचे मंदिर पडके झाले. पुढे तिथल्या राजाने त्या मंदिराचा जिणोद्धार केला व रंगशीळा फलटण संस्थानचे राजे निंबाळकर यांनी आपल्या राजवाड्याच्या दरवाजावर बसविली होती. हे ऐतिहासिक सत्य आहे. छत्रपती शिवाजीराजे यांच्या सैन्यात हसूजी नावाचे एक गृहस्थ होते. त्यांच्या पराक्रम पाहून हंबीरराव मोहिते हा किताब देऊन त्यांना राजांनी दिला होता. छत्रपती शिवाजीराजांना इ. स. 1674 ला छत्रपती राज्याभिषेक झाल्यावर अष्ट प्रधानांची नेमणूक झाली. त्यात हंबीरराव मोहित्यांना सरसेनापती म्हणून नेमण्यात आले. हे पूर्वी महानुभावांचे अनुयायी म्हणजे उपदेशी होते. त्यांना महानुभाव तत्वज्ञानाचा चांगला अभ्यास होता. म्हणून ते मद्यपान, अभक्ष, अहिंसा, अन्यभक्ति वगैरे नियम अगदी काटेकोरपणे पाळून श्रीकृष्ण भक्तिमध्ये तल्लीन असत.
एकदा ते सातारा जिल्ह्यात मोहिमेवर असतांना त्यांना असा दृष्टांत झाला(स्वप्न पडले) की, मला यातून काढ, पण याचा अर्थबोध काही त्यांना होईना. पुनः काही दिवसांनी त्यांना दृष्टांत झाला. की ‘फलटणच्या राजवाड्याच्या दरवाजावर मी आहे. तेथून मला काढ.’ तेव्हा त्यांना अर्थबोध झाला व लगेच फलटणला आले. त्यावेळी फलटण संस्थावर अधिपती असलेले श्रीमंत बजाजीराजे नाईक निंबाळकर यांना भेटून राजवाड्याच्या दरवाजावरील स्वप्नात दिसलेली शिळा पाहून राजाला तिची मागणी केली. मग दरवाजासमोर जाऊन त्यांनी
जमिनीवर खाली वस्त्र अंथरले. त्यावर पूजासाहित्य अपूर्ण उदबत्ती लावली. आणि परमेश्वरास प्रार्थना केली की, ‘‘तुम्ही प्रगट व्हा.’’ असे म्हटल्याबरोबर काय आश्चर्य? शीळा आपोआप खाली पडली व तिचे पाच भाग झाले : हा चमत्कार पाहून राजे निंबाळकर म्हणाले, ‘‘यातला काही भाग आम्हाला द्या.’’ त्याप्रमाणे राजांना दोन भाग दिले. ते त्यांनी आपल्या राजवाड्यासमोरील मोकळ्या जागेत एक देऊळ बांधले व त्या दोन भाग रंगशिळेची स्थापना करून तिच्या दिवाबत्ती करिता काही इनाम जमीन दिली. इकडे हंबीरराव मोहित्यांनी बाकीचे तीन भाग घेऊन एक भाग रंगनाथ मंदिरात पूर्वीच्या जागी ठेवून दुसरा भाग आबासाहेबाच्या देवळासमोर मांडला. व राहिलेला तिसरा भाग बरोबर घेऊन गेले.
छत्रपती शिवाजीराजे यांनी पूर्वी आश्‍वासन दिल्याप्रमाणे इनाम देण्याची वेळ आली तेव्हा छत्रपती म्हणाले सरदार हंबीरराव मोहिते तुमचा देव श्रीकृष्ण त्याची मूर्ती श्रूंगारलेल्या हत्तीच्या अंबारीत बसवून आणा. त्या प्रमाणे छत्रपती शिवाजी राजांनी परळी भागात जाहिरनामा सोडला की, आमचा हत्ती त्या भागात फिरेल त्याच्या आतील जमीन बक्षीस दिली जाईल. जाहिरनाम्याप्रमाणे त्याच्या फिरण्याच्या भागामधील पोगरवाडी गावाजवळचा सर्व भाग शिवाजीराजांनी सरदार हंबीरराव मोहिते यांच्या देवस्थानाला अर्पण केला. तेथे हंबीररावानी श्रीकृष्ण उर्फ सोबत आणलेल्या रंग शिळेचे देऊळ बांधून स्थापना केली. या ठिकाणाला आज मोहितेवाडी किंवा रंगुबाईवाडी असे म्हणतात. या देवस्थानाची पूजा अर्चा वगैरे कारभार करण्याची नोंद महानुभावाकडेच आहे. इ. स. 1675 ते 1676 या दरम्यान ही घटना घडली. असे मोहित्यांच्या इतिहासावरून कळते. हंबीरराव मोहित्यांच्या मृत्यू इ. स. 1688 मध्ये झाला.
नोंद :- हा इतिहास परंपरेने आलेल्या आख्यायिकेवरून घेतला आहे.
फलटण येथील श्रीचक्रपाणी चरणांकित महातीर्थाची यात्रा आज नव्हे तर प्राचीन काळापासून चैत्र महिन्यात वद्य पंचमीला श्रीकृष्णाची मूर्ती पालखीत बसवून थाटामाटाने महंत आणि भक्त समुदायासह व संस्थानिक अधीपतीनी पाठविलेल्या हत्ती, घोडे, वाद्य, इ. लवाजम्यासह मिरवणूक छबीना निघण्याची परंपरा पुर्वी पासुन आहे. नंतर काही वर्षानी भगवान श्रीकृष्ण भगवंतांनी अशी एक लीला केली की मागेराळ्याच्या घाटाने खोली उतरून जेजुरीच्या चैत्र पोर्णिमेच्या यात्रेला चालेली खंडोंबाची भाविक भक्त मंडळी फलटण येथील बाबासाहेब मंदिराचे पाठीमागे बाणगंगेच्या वाळवंटात मुक्कामास राहिली.
तेव्हा त्याच्या बरोबर खंडोबाच्या नवसाचा दीड फुट लांब आणि एक फुट उंच असा पितळेचा घोडा होता. दुसरे दिवशी सकाळी सर्व मंडळी जेजुरीस जाण्यासाठी निघाली. परंतु त्या घोड्याला डोक्यावर घेऊन चालणार्‍या माणसास तो घोडा उचलेना. तो उचलण्याचा सर्वांनी प्रयत्न केला. पण काही इलाज चालेना. मग गावातील मंडळी जमली. त्या पैकी एक म्हणाला येथील श्रीकृष्ण भगवंतांची घोड्यावर मर्जी फिरली आहे. म्हणून देवाचा अंगारा आणून घोड्याला लावा. आणि जयघोष करून उचला. याप्रमाणे करताच केवळ एका मुलानेच तो सहज उचलून श्रीबाबासाहेब श्रीकृष्ण मंदिरात आणून देवापुढे ठेवला. तेव्हा ते यात्रेकरु म्हणाले आम्हाला खंडोबा येथेच भेटला असे म्हणून ते परत गेले. फलटणकरांनाही नवल वाटले.
वरील चमत्कारी घटनेनंतर हा घोडा यात्रेच्यावेळी मिरवणूकीत पालखीसमोर डोक्यावर घेऊन चालण्याची प्रथा चालू झाली. म्हणून फलटणच्या आसपासचे लोक घोड्याची यात्रा म्हणू लागले.