श्रीकृष्ण भगवंत आणि बाणासुर युद्ध संग्राम shreekrishna & banasur sangram mahabharat knowledge

महाभारत - mahabharat knowledge

श्रीकृष्ण चरित्र - श्रीकृष्ण भगवंत आणि बाणासुर युद्ध संग्राम 

        बाणासुराची कन्या तिचे नाव 'उषा' असे होते. आणि 'अनिरुद्ध' ही भगवान श्रीकृष्णाचा नातू होता. बाणासुराची कन्या उषा ही परम सुंदरी होती. अनिरुद्धही कामदेवसारखाच देखणा होता. उषाने अनिरुद्धचे सौंदर्य आणि सामर्थ्य ऐकले होते, पण त्याला कधीच पाहिले नव्हते. एके दिवशी उषा शांत झोपली होती. स्वप्नात एक देखणा राजकुमार पाहून ती त्याच्यावर मोहित झाली. उषा त्या राजकुमाराशी बोलू लागली व स्वप्नातच म्हणाली - ‘‘मला सोडून जाऊ नको कुमार, जाऊ नकोस, मी तुझ्यावर खूप प्रेम करते, मी तुझ्याशिवाय राहू शकत नाही. जाऊ नको कुमार, जाऊ नकोस.’’ उषाच्या थरथरत्या ओठातून हे उद्गार बाहेर पडत होते. आणि तिला जाग आली, आणि एका झटक्यात उठून ती शयनमंचावर बसली. 

    राजकुमारी उषा झोपेत बडबडत होती. हे ऐकून पलंगाच्या आजूबाजूला झोपलेल्या त्याच्या सर्व दासी उठून उभ्या राहिल्या. राजकुमारी उषाने डोळे उघडले आणि आजूबाजूला पाहिले. त्या विशाल बेडरूममध्ये राजकुमारी उषा आणि तिच्या दासींशिवाय कोणीही नव्हते. ‘‘कुठे गेले ते राजकुमार?’’ असे खोल उद्गार काढत  राजकुमारी उषा अजून पूर्णपणे स्वप्नाबाहेर आली नव्हती. मग घाईघाईत दासी जवळ आल्या आणि विचारले - ‘‘कोण राजकुमारी? इथे आमच्या आणि तुमच्याशिवाय कोणी नाही.’’ राजकुमारी उषा म्हणाली, ‘‘नाही नाही, तो इथेच होता, माझ्यासोबत मंचकावर पहुडला होता. हे सखे पहा त्याच्या शरीराचा गंध अजूनही माझ्या तना-मनात आणि श्वासांमध्ये दरवळतो आहे. तो मला सोडून कुठेही जाऊ शकत नाही. त्याने मला वचन दिले आहे, त्याला सर्वत्र शोधा, तो इथेच कुठेतरी असेल.’’ 

    दासी म्हणाल्या - ‘‘राजकुमारी तुम्हाला स्वप्न पडलं वाटतं, इथे कुणीच आले नाही.’’ राजकुमारी! राजकन्येची एक जवळची दासी होती, ती हसत म्हणाली, ‘‘राजकन्ये! सांग, कोण होता तो ज्याने माझ्या राजकन्येच्या मंचकावर येऊन तिला प्रेमात पडण्याचे धाडस केले? त्याला मी नक्कीच शिक्षा द्यायला लावीन.’’ मग राजकन्या काहीतरी विचार करून म्हणाली हो - ‘‘कदाचित मी फक्त स्वप्न पाहिले असेल.’’ असे म्हणून राजकुमारी उषाने एक दीर्घ श्वास घेतला आणि म्हणाली - ‘‘पण ते स्वप्न नव्हते, ते वास्तव होते. मी त्याची मिठी अनुभवू शकते, त्याचे आलिंगण मला गोड वेदना देत आहे. माझे शरीर आणि मन थरथरत आहे.” दासी गमतीने म्हणाली, ‘‘असं का स्वप्नात माझ्या राजकन्येला तिच्या स्वप्नातला राजकुमार मिळाला वाटते. आम्ही खूप आनंदीत आहोत. वर्षानुवर्षे तुमच्या योग्य वराच्या शोधात असलेल्या राजमातेला आम्ही सर्वांनी जाऊन ही आनंदाची बातमी सांगतो. की, आता वर शोधणे बंद करा. तो योग्य वर राजकन्येला तिच्या स्वप्नात सापडला आहे.’’

    राजकुमारी उषा म्हणाली- ‘‘नाही चंदे !, तू राजमातांना आत्ता काहीच सांगू नकोस.’’ राजकन्येने चंदाला थांबवले आणि म्हणाली, ‘‘चंदा तू सकाळी लवकरात लवकर महामंत्री कुमांडांच्या घरी जाऊन त्यांची मुलगी चित्रलेखाला घेऊन ये. ती माझी जिवलग मैत्रिण असण्यासोबतच योगाभ्यासात पारंगत आणि उत्तम चित्रकारही आहे. त्या व्यक्तीला न पाहता केवळ त्याचे वर्णन मी केले तर ती त्या व्यक्तीचे चित्र सहजच काढते. चित्रलेखा तिच्या योगशक्तीने त्या व्यक्तीचे वय आणि नावही सांगू शकते.’’ दासी म्हणाली, ‘‘ठीक आहे, राजकुमारी, मी सकाळ होताच चित्रलेखेला घेऊन येते." मग दासी राजकन्येला म्हणाली, ‘‘राजकुमारी आता तुम्ही शांत झोपा, आता फक्त एक प्रहर रात्र उरली आहे.’’ असे म्हणत दासीने उषेला पकडून तिच्या पलंगावर झोपवले.

        पहाटे दासी चित्रलेखाला बोलावून घेऊन आली. चित्रलेखाने तिच्या मैत्रिणीला विचारले ‘‘काय झाले उषा? एवढ्या पहाटे मला का बोलावले आहे?’’ राजकुमारी उषाने चित्रलेखाला रात्रीच्या स्वप्नांबद्दल सर्व काही सांगितले. चित्रलेखा म्हणाली, ‘‘ठीक आहे, ज्याला तू तुझ्या स्वप्नात पाहिलं त्या तरुणाचे पूर्ण वर्णन सांग, आणि तो एवढा सुंदर होता का? की त्याला पाहिल्याबरोबर तू त्याच्या प्रेमात पडलीस.’’ उषा लाजली आणि चित्रलेखेला त्या तरुणाचे देह वर्णन सांगायला सुरूवात केली. त्याचे पुर्ण वर्णन जाणून घेतल्यानंतर चित्रलेखाने आधी श्रीकृष्ण भगवंतांचे चित्र बनवले. चित्र पाहून राजकुमारी उषा लगेच म्हणाली, ‘‘हो सखे, असाच होता तो. पण हे ते नाहीत. यांना पाहून मला पूज्य भाव येत नाही.’’

    मग चित्रलेखेने प्रद्युम्नाचे चित्र बनवले. ते पाहून उषा म्हणाली, ‘‘हो असाच होता, पण हाही नाही. थोडासा बदल आहे.’’ मग चित्रलेखेने प्रद्युम्नपूत्र अनिरूद्धाचे चित्र बनवले आणि उषेला आनंद झाला. ‘‘हाच तो, नेमके तेच नाक, तेच रूप, तोच पेहराव’’, उषेने चित्रलेखेला आनंदाने मिठी मारली,’’ आणि चित्राकडे बघत म्हणाली, ‘‘चित्रलेखे! पण हा कोण आहे? हा कुठे असतो? आणि कोणत्या देशाचा राजा किंवा राजपुत्र आहे.?’’ चित्रलेखा बोलली, हा द्वारावती नगरीत असतो. श्रीकृष्ण भगवंताचा नातू आणि प्रद्युम्नाचा मुलगा, याचे नाव अनिरूद्ध. आणि आधी जे चित्र बनवले ते श्रीकृष्ण भगवंतांचे होते. नंतरचे चित्र याच्या पित्याचे होते.’’ उषा चिंतीत झाली. कारण आपल्या पित्याचे आणि यादवांचे सख्य नाही याची तिला कल्पना होती. नंतर चित्रलेखा म्हणाली, ‘‘सखे! काळजी करू नकोस. आज मी माझ्या योगशक्तीने द्वारकेला जाईन आणि तुझ्या या प्रिय व्यक्तीला शोधण्याचा प्रयत्न करीन.’’

    चित्रलेखाचे बोलणे ऐकून राजकुमारी उषा अधिकच दुःखी झाली. राजकन्येला माहित होते की तिचा पिता, राक्षस राजा बाणासुर, द्वारकाधीश श्रीकृष्णाला आपला कट्टर शत्रू मानतो, श्रीकृष्ण भगवंतांनी  कंसाचा वध केला होता. आणि कंसाचा जावई जरासंध हा बाणासुराचा मित्र होता. त्यामुळे बाणासुरही भगवंतांशी वैर चाळायचा. आणि शिशुपालाशीही बाणासुराची मैत्री होती. श्रीकृष्ण भगवंतांनी बाणासुराचे कधीही काहीच नुकसान केले नव्हते, परंतु मित्राचा शत्रू आपला शत्रूही असतो. या तत्त्वानुसार ते श्रीकृष्ण भगवंताला आपला शत्रू मानत होता. जर स्वप्नातील राजकुमार खरंच श्रीकृष्णाचा वंशज असेल तर त्याच्याशी लग्न करण्याचा प्रश्नच उद्भवत नाही. राजकुमारी उषाची मैत्रिण चित्रलेखा हिलाही हे चांगलंच माहीत होतं. त्यामुळे तिने आपल्या स्वप्नातील राजकुमाराला विसरून जावे, असे तिने उषाला समजावले होते, पण काहीही झाले तरी आपण स्वप्नात येणाऱ्या राजकुमाराशीच लग्न करणार असल्याचे उषानेही ठामपणे सांगितले होते. 

    शेवटी आपल्या योगसामर्थ्याच्या बळावर चित्रलेखा त्याच रात्री द्वारकेला गेली. तिने जाऊन द्वारकेच्या सर्व इमारती पाहिल्या. अचानक श्रीकृष्णाच्या महालात त्यांची नजर श्रीकृष्णाचा नातू अनिरुद्ध यांच्यावर पडली. अनिरुद्ध त्याच्या बेडरूममध्ये शांत झोपला होता. चित्रलेखाने तिच्या योगशक्तीने अनिरुद्धाला त्याच्या पलंगासहीत उचलले आणि आकाशमार्गे राजकुमारी उषाच्या शयनकक्षात आणले. राजकुमारी उषाने अनिरुद्धला पाहताच ओळखले. राजकन्या खुप आनंदीत झाली. तिने तत्काळ अनिरुद्धाला उठवले. अनिरुद्धाने डोळे उघडले तेव्हा राजकुमारी उषाला आपल्या जवळ पाहून त्याला आश्चर्य वाटले. उषेने अनिरुद्धाला संपूर्ण स्वप्नकथा सांगितली. व पुढे राजकुमारी उषा अनिरुद्धाला म्हणाली की, ‘‘हे प्राणनाथा, मी तुमच्याशिवाय जगू शकत नाही. आपला दोघांचा प्रणय स्वप्नात झालाय. आता आपण मजशी विवाह करावा.’’ उषेच्या अप्रतिम सौंदर्याने अनिरुद्धाच्या मनातही आकर्षण निर्माण केले होते. तोही उषेवर मोहीत झाला होता. नंतर उषा आणि अनिरुद्ध यांनी गंधर्व विवाह केला. आणि पती-पत्नी म्हणून राहू लागले. 

    उषेने सर्व दास्यांना सुचना केली की, आपल्या कक्षात बोलावल्याशिवाय येऊ नये. आणि कुणालाही येऊ देऊ नये. ते दोघे एकमेकांमध्ये इतके हरवले आहेत की पती-पत्नी म्हणून एकत्र राहून किती दिवस उलटून गेले ते त्यांनाही कळले नाही. त्यांच्या प्रेमाचा बहर वाढतच होता. राजकुमारी उषाचे कौमार्य भंगले होते. राजभवनाच्या नियमाप्रमाणे पुरुषांना राजकुमारीच्या घरात प्रवेश सक्त करण्यास मनाई होती. तिच्या महालाभोवती सर्वकाळ सैनिक तैनात होते. पण राजकन्येच्या शरीरातील बदल चाणाक्ष सैनिकांपासून लपून राहिला नाही. सैनिकांना प्रश्न पडला होता की, ‘राजकन्येच्या घरी कोणीच जात नाही, मग राजकन्येमध्ये हा बदल कसा झाला? ही विवाहीत स्त्रीप्रमाणे वर्तन करत आहे.’

        शेवटी सैनिकांनी ही शंका असुर राजा बाणासुरला सांगितली तेव्हा बाणासुरला खूप वाईट वाटले आणि रागही आला. हे ऐकून तो तत्काळ आपल्या मुलीच्या महालात पोहोचला. बाणासुराने पाहिले की त्याची मुलगी एका देखण्या तरुणासोबत सारीपाट खेळत आहे. हे पाहून बाणासुराला राग आला आणि त्याने सैनिकांना अनिरूद्धाला मारण्याचा आदेश दिला. याच्यामुळे बाणासुराच्या राजघराण्याचा मान कलंकित झाला आहे. स्वतःला सैनिकांनी वेढलेले पाहून अनिरुद्धाने शस्त्र हाती घेतले आणि बाणासुराच्या सैनिकांना मारण्यास सुरुवात केली. बाणासुराचे सैनिक एकटे अनिरुद्धाचा पराभव करू शकत नव्हते. आपल्या सैनिकांचा नरसंहार पाहून बाणासुराने अनिरुद्धला नागपाशाने बांधून तुरुंगात टाकले.

       अनिरुद्ध बेपत्ता होऊन सहा महिने उलटून गेले होते, तो त्याच्या शयनकक्षातून बेपत्ता झाला होता. या घटनेने द्वारका येथील रहिवासी अतिशय दुःखी आणि चिंतीत होते. त्यांनी अनिरुद्धला शोधण्यात कोणतीही कसर सोडली नव्हती, पण अनिरुद्ध कुठेच सापडत नव्हता. भगवंत सर्वज्ञपणे सर्व जाणत होते. पण जोपर्यंत अनिरूद्धाचे प्राण संकटात येत नाहीत तोपर्यंत मौन राहण्याचे देवाने ठरवले होते. एके दिवशी अचानक नारदजी द्वारकेला आले. नारदजींनी शोनितपूरमध्ये अनिरुद्ध आणि उषाच्या प्रेमसंबंधाच्या आणि अनिरुद्धला बाणासुराने नागपाशाशी बांधल्याच्या सर्व घटनांचे तपशीलवार वर्णन केले. बाणासुर हा शिवभक्त होता. त्याच्याकडे एक हजार हात होते. बाणासुराने आपल्या १००० हातांनी शिवाची पूजा करून शिवाला प्रसन्न होण्यास पाडले होते. त्याने शिवाला वरदान मागितले होते की ‘‘तो राजधानी शोनितपूरमध्ये आपल्या परिवारासोबत सदैव राहील आणि शत्रूने हल्ला केल्यावर नेहमी माझे रक्षण तुम्ही कराल.’’

        बाणासुराला त्याच्या सामर्थ्याचा आणि शिवाने दिलेल्या वरदानाचा खूप अभिमान होता. एकदा बाणासुराने शंकराला सांगितले ‘‘माझ्याकडे हजार हात आहेत. हे सर्व बाहू लढण्यासाठी अस्वस्थ होत आहेत. मला या जगात एकही योद्धा दिसत नाही ज्याच्याशी मी लढू शकेन. बाणासुराच्या या गर्विष्ठपणाने शिव खूप क्रोधित झाले. त्याला एक ध्वज देऊन शिव म्हणाले, ‘‘बाणासुर, तू हा ध्वज तुझ्या नगराच्या सिंहद्वारावर लाव. ज्या दिवशी हा ध्वज स्वतःच कोसळेल, त्या दिवशी तुम्हाला समजेल की तुझ्यापेक्षा कोणीतरी पराक्रमी योद्धा तुझ्यावर हल्ला करायला आला आहे.”  श्रीकृष्ण भगवंतांना नारदाकडून समजले की, अनिरूद्धाला बाणासुराने कैद करून ठेवले आहे. लगेच त्यांना शोणितपुरावर आक्रमण करायचे ठरवले. व यादव सैन्यानिशी बाणासुराच्या नगरीजवळ जेऊन आपली छावणी स्थित केली. 

   श्रीकृष्ण भगवंत बाणासुराच्या नगरीचे अवलोकन करू लागले. त्याच वेळी नारदाने तेथे प्रवेश केला आणि सांगितलं ‘‘श्रीकृष्णा देवा!, पाहत आहात ना? पार्वतीसह शिव स्वतः या नगरीचे संरक्षण करीत आहेत. म्हणून तुला आपले काम करताना खूपच सावधान राहिले पाहिजे.’’ मंदस्मित करीत श्रीकृष्ण भगवंत म्हणाले, ‘‘माझ्या कामात विघ्न आणण्याचा महादेवाने स्वतः जरी प्रयत्न केला, तरी काही फरक पडत नाही. मज सर्वकर्त्यापुढे कोण टीकणार? मी अयशस्वी होऊन परत कधी ही जाणार नाही. युद्ध तर करावेच लागेल’’ असं म्हणून श्रीकृष्ण भगवंतांनी नगराच्या प्रमुख प्रवेश द्वाराजवळ जाऊन आपला पांचजन्य शंख फुंकला. शंखध्वनि ऐकून बाणासुराचे सैन्य घाबरले. तो शिवाने दिलेला तो ध्वज गळून पडला. एवढा प्रचंड ध्वनी त्यांनी प्रथमच ऐकला होता. ते सर्व सैन्य एखाद्या महासागराप्रमाणे जमा झालं. आणि लगेचच युद्धाला तोंड फुटले. श्रीकृष्ण भगवंत, बलराम, प्रद्युम्न आणि गरुड यांनी अतिशय उत्साहाने राक्षस-सेनेचा संहार करायला सुरुवात केली. राक्षसांच्या सैन्यातील बरेच सैनिक मेले नि बाकीचे रण-भूमि सोडून पळून गेले.

    अशा प्रकारे आपला भक्त बाणासुर याचा अपमान होत असलेला पाहून कैलास लोकीचे दैवत असलेल्या शंकराच्या रागाचा पारा चढला. ते स्वतः युद्धासाठी तयार होऊन सिंह जुंपलेल्या रथावर आरूढ होऊन निघाले, त्यांच्या रथावर वृषभध्वज फडकत होता. त्यांचा सारथी होता नंदि, बरोबर कुमारस्वामी आणि अनेक पट्टीचे वीर होते. आता शिव व श्रीकृष्ण भगवंत यांच्यात युद्ध सुरु झाले. प्रारंभीच शिवाने श्रीकृष्णावर शंभर बाणांचा वर्षाव केला. उत्तरादाखल  श्रीकृष्णाने आपले इन्द्रास्त्र फेकले. त्यातून हजारो बाण बाहेर पडले आणि त्या बाणांनी शंकराच्या रथाला घेरलं. मग शंकरांनी आग्नेयास्त्र बाहेर काढलं. त्याच्या प्रभावाने चारी बाजूंना अग्नि ज्वाळांचा डोंब उठला आणि त्यांनी सर्व बाण भस्मसात करून टाकले. यानंतर या ज्वाळा श्रीकृष्ण भगवंत, बलराम, प्रद्युम्न नि गरूड यांना घेरू लागल्या. श्रीकृष्णाने वारुणास्त्राने त्या ज्वाळांना विझवून टाकले.

        यानंतर शंकराने पाच-सहा भयंकर अस्त्रे काढली, व यादवसैन्यावर सोडले. ते भगवंतांनी क्षणात निरस्त केले. या सर्व अस्त्रांना कुछ-कामी बनविणाऱ्या अस्त्रांचा उपयोग करून शेवटी श्रीकृष्ण भगवंतांनी मंत्राने भारलेले वैष्णवास्त्र काढले. या महा अस्त्राला कसे तोंड द्यावे हे शिवजींना समजेना, तेव्हा त्यांनी अतिशय रागावून युगांतकारी भयंकर पाशुपतास्त्र बाहेर काढले. शंकराच्या रागाचा उद्रेक पाहून श्रीकृष्ण भगवंतांनी वेगाने आपले जृंभकास्त्र काढले. या अस्त्राचा उपयोग करताच शिव निर्बल झाले आणि जांभया देऊ लागले, त्यांच्या हातांतील धनुष्य-बाण खाली गळून पडले. याच वेळी बाणासुरही युद्ध-भूमी वर येऊन पोचला. त्याने शंकरांना शुद्धीवर आणण्याचा प्रयत्न केला. पण त्याचे सर्व प्रयत्न निष्फळ झाले. श्रीकृष्ण भगवंतांनी दाहीदिशा दुमदुमून सोडणारा आपला पांचजन्य फुंकला.

        हे पाहून बाणासुराचे प्रथमश्रेणीचे वीर संतापले. त्यांनी प्रद्युम्नाला घेरून आपल्या शस्त्रांनी जणू झाकून टाकलं. तसेच राक्षसांनी त्याच्या बरोबर माया-युद्ध सुरू केले. प्रद्युम्नाने आपल्या सम्मोहनास्त्राचा उपयोग करून त्या सर्वांना निद्राधीन करून टाकले आणि मग अनेक राक्षसांचा संहार केला. दरम्यान कुमारस्वामीच्या लक्षात आले की आपले वडील युद्धापासून विमुख होत आहेत. म्हणून त्याने स्वतः युद्ध करायला सुरुवात केली. एका बाजूस यादवसैन्य व प्रद्युम्ने यांच्याशी लढून त्यांना घायाळ केले आणि दुसऱ्या बाजूस स्वतःही घायाळ झाला. तो स्वतः यानंतर कुमारस्वामीने रागाच्या भरात श्रीकृष्णावर ब्रह्मशिरोनामास्त्र फेंकले, पण श्रीकृष्ण भगवंतांनी आपल्या सुदर्शन चक्राने ते मोडून टाकले. मग त्यांनी कुमार-स्वामीवर सुदर्शन चक्र फेकले. ते कुमारस्वामीला जाऊन लागणार इतक्यात लम्बादेवी नावाच्या एका देवता स्त्रीने युद्धभूमीत प्रवेश केला आणि ती कुमारस्वामीला घेऊन गेली.

    मोर्च्यावरील आपले संरक्षण करणाऱ्या वीरांना युद्धभूमी सोडून जाताना पाहून बाणाने विचार केला की आता स्वतःच संग्रामात उडी घेण्याची नामी संधि आपल्या हाती आली आहे. प्रसन्न अंतःकरणाने तो श्रीकृष्ण भगवंतांशी युद्ध करायला तयार झाला. दोघात जे भयंकर युद्ध झाले, त्यात बाणाचे रथ व आयुधे यांचा धुव्वा उडाला. त्याची ध्वजा मोडून खाली पडली. नंतर श्रीकृष्ण भगवंतांनी सोडलेला बाण बाणासुराच्या आरपार घुसून निघून गेला आणि तो बेशुद्ध होऊन पडला. छातीत बाणासुर श्रीकृष्णाच्या सुदर्शन चक्रापुढे बाणासुर नामोहरम होत आहे असे पाहून शिव पार्वतीने पुन्हा लंबादेवीलाच पाठविले. ती येऊन बाणासुराच्या पुढे उभी राहिली. अदृश्य स्वरूपात पार्वती पण तेथे येऊनयेऊन उभी राहिली.

    यावर श्रीकृष्ण भगवंत पार्वतीला उद्देशून म्हणाले - ‘‘देवी, आपण कशासाठी हीसर्व उठाठेव करीत आहात? आपण स्वत: जरी बाणासुराच्या संरक्षणासाठी येऊन उभ्या राहिलात, तरी मी त्याचे प्राण घेतल्या शिवाय राहणार नाही.’’ श्रीकृष्णाचं बोलणं ऐकून पार्वती म्हणाली ‘‘हे देवा ! आपण तर सर्व-समर्थ आहात. आपण जे काही कराल, मी त्यात कसा अडथळा आणू शकणार? पण मी बाणासुराला आपला मुलगा मानलं आहे. मला पुत्रशोकात बुडविणं आपणास खचितच योग्य वाटणार नाही. म्हणून म्हणते याचं संरक्षण आपण करावे.”

    यावर श्रीकृष्ण भगवंत म्हणाले, ‘‘देवी, आपल्या हजार हातांच्या बळावर हा अलीकडे फार उन्मत्त झाला आहे. याचे फक्त दोत हात ठेवून बाकीचे कापून टाकले, तरच याचा गर्व मद कमी होईल ! तसं केलं तरच याच्यातील राक्षसीपणा कमी होऊन तो आपला पुत्र म्हणविण्यास योग्य होईल. आपण माझ्या कार्यात अडथळा आणू नये." श्रीकृष्णाने पार्वतीला समजाऊन सांगितलं. श्रीकृष्णाचं म्हणणं ऐकून पार्वतीने लंबादेवीला जायला सांगितलं. पार्वतीसह लंबादेवी अदृश्य होताच श्रीकृष्णाने आपल्या सुदर्शन चक्राचा उपयोग केला. बाणासुराचे दोन हात सोडून बाकीचे सर्व हात सुदर्शन चक्राने कापून टाकले आणि ते पुन्हा श्रीकृष्णाच्या हाती आले.

        तरी ही बाणासुराचे पौरुष कमी झाले नाही. त्याने आपल्या राहिलेल्या दोन हातात धनुष्य घेऊन श्रीकृष्णावर बाणांचा वर्षाव केला. यावर अतिशय रागाने श्रीकृष्ण त्याच्यावर पुन्हा सुदर्शन चक्र सोडण्याचा विचार करीत होते, इतक्यात स्वत: शंकर सपरिवार तेथे आले आणि म्हणाले - ‘‘हे भगवंता ! त्राहि त्राहि, हा बाणासुर माझ्याआश्रयाला आलेला आहे. याचा वध करून मी याला दिलेले अभय-दान आपण व्यर्थ करू नका? माझी लाज राखावी. पुन्हा सुदर्शन चक्राचा वापर करू नका" शंकराची विनंती श्रीकृष्ण भगवंतांनी मान्य केली आणि बाणासुराचा वध करण्याचा आपला विचार सोडून दिला. श्रीकृष्ण गरुडावर स्वार होऊन अनिरुद्धाला पहायला निघाले. नन्दिकेश्वराने बाणासुराला शिवकडे पोचविले. शिवजींनी बाणासुराच्या कापल्या गेलेल्या हातांचे दुःख कमी व्हावे यासाठी उपचार केला आणि आपल्या उच्च श्रेणीच्या वीरात त्याला स्थान दिले. बाणासुराला नन्दीच्या बरोबरीचे पद देण्यात आले. आता बाणासुर महाकाल नावाने ओळखला जाऊ लागला. शिवशंकर अंतर्धान पावले.

    इकडे गरुडाला पाहताच सर्पाच्या रूपाने अनिरुद्धाला डांबून ठेवणारे सर्व सर्प पुन्हा बाणांचे रूप धारण करून खाली गळून पडले. त्याच वेळी नारद तेथे आले. चित्ररेखा पण आली. श्रीकृष्ण, बलराम आणि प्रद्युम्न यांनी अनिरुद्धाला आलिंगन दिले. त्याने भक्तिपूर्वक सर्वांना नमस्कार केला. नारद श्रीकृष्णाला म्हणाले - "हे श्रीकृष्ण भगवंता, आता उशीर कशाला? अनिरुद्धाचा विवाह शक्य तितक्या लवकर उरकून घ्यावा." मुहूर्त जवळचाच होता. म्हणून कुंभांडने त्वरित लग्नाची सर्व तयारी केली. श्रीकृष्णा जवळ येऊन त्याने प्रार्थना केली-" आपण कृपा करून माझे संरक्षण करावे."

    श्रीकृष्ण त्याला म्हणाले - ‘‘तू मोठा योग्य माणूस आहेस असं मी ऐकलं आहे. बाणासुराच्या नगरीवर आता तूच राज्य कर. अनुभव घे.’’ निश्चिन्तपणे राजसुखाचा यानंतर उषा नि अनिरुद्ध यांचा विवाह मोठ्या थाटामाटात संपन्न झाला. श्रीकृष्ण भगवंत नवीन दंपतीला घेऊन शिव-पार्वतीकडे गेले. वधू-वरांनी त्यांना प्रेमपूर्वक अभिवादन केले. शिव-पार्वतीने त्यांना शुभाशीर्वाद दिले. पार्वतीने बाणासुराचा मयूर अनिरुद्धाला वाहन म्हणून भेट दिला. आता जेव्हा श्रीकृष्ण परत यायला निघाले तेव्हा कुंभांडने त्यांना विनंती केली- ‘‘बाणासुराच्या गायी हल्ली वरुणा जवळ असतात. त्यांचे दूध प्याल्याने शक्ति व बळ वाढते. म्हणून आपण त्यांना आपल्या तांब्यात घ्यावे.’’ श्रीकृष्णाने ही विनंती मान्य केली. ते गरुडावर बसले, बरोबर बलराम आणि प्रद्युम्न होतेच. 

    गरुडाने पश्चिमी समुद्राच्या किनाऱ्याकडे भरारी मारली. समुद्र किनाऱ्यावर लाखो गायी चरत होत्या. गायींना वश करण्याची कला श्रीकृष्णांना लहानपणापासूनच अवगत होती. म्हणून किनाऱ्यावर उतरताच ते गायींच्या कळपात शिरले. पण काय आश्चर्य, सर्व गायी धावत समुद्राकडे गेल्या नि अदृश्य झाल्या. श्रीकृष्ण गरुडाला म्हणाले - आता दुसरं काही नाही, वरुणा बरोबर युद्ध करण्याशिवाय गत्यंतर नाही.” गरुडाने जोरात आपले पंख फडफडवले. समुद्राचं सारं पाणी दूर हटलं आणि तळाशी असलेला नागलोक स्पष्ट दिसू लागला. श्रीकृष्णाने आपला पांचजन्य फुंकला आणि वरुणाच्या महालावर आक्रमण केले. दुसऱ्याच क्षणी शंखनाद करीत सदुसष्ट रथांवर स्वार होऊन वरुणाची सेना श्रीकृष्ण भगवंतांवर चालून आली. श्रीकृष्णाने त्यांच्याशी दारूण युद्ध केले. बलराम व प्रयुम्नानंही हिरिरीने या युद्धात भाग घेतला. गरुडाने त्यांना मदत केली. या सर्वांचा पराक्रम पाहून वरुणाची सेना युद्धभूमि सोडून पळून गेली.

    श्रीकृष्णाच्या आक्रमणावर क्रुद्ध होऊन स्वतः वरुण लढण्यासाठी रणांगणावर आला. या महासंग्रामात श्रीकृष्णाने आपल्या वैष्णवास्त्राचा उययोग केला. भयभीत होऊन वरुण तह करायला तयार झाला. श्रीकृष्णाने आपली अट सांगितली - ‘‘तु मला शरण आलास, एवढ्यावर मी संतुष्ट नाही. बाणासुराच्या गायी तुझ्याजवळ आहेत, त्यांना माझ्या ताब्यात देऊन टाक.’’ यावर वरुण देव म्हणाला, ‘‘आपण कृपा करून गायींची मागणी करू नका. बाणासुराने या गायी जेव्हा मला दिल्या, तेव्हा मी त्यांना वचन दिलं होतं की जिवात जीव असेपर्यंत मी लढत राहीन, पण आपल्या गायी दुसऱ्या कोणाला देणार नाही. मी खरी गोष्ट आपणास सांगितली. आपण योग्य वाटेल ते करावे." वरुणाने आपली अडचण सांगितली व भगवंताला शरण आला. मग श्रीकृष्ण भगवंतांनी त्याची विनंती मान्य केली. गायींची आशा सोडली आणि आपले दिव्य अस्त्र मागे घेतले. यानंतर वरुणाने श्रीकृष्ण भगवंतांचे यथायोग्य स्वागत केले आणि त्यांना आपल्या लोकाकडे रवाना केले.

    वरुणाचा निरोप घेऊन श्रीकृष्ण, बलराम, प्रद्युम्न आणि अनिरुद्ध गरुडावर आरूढ होऊन आपल्या नगरात पोचले व विजय सूचक पांचजन्य फुंकला. हा नाद ऐकून सर्व प्रमुख यादव मंडळी आपल्या विशाल दलांसह श्रीकृष्णाचे स्वागत करण्यासाठी आले. तोपर्यंत श्रीकृष्ण नगराच्या बाहेरील उद्यानांत विहार करीत राहिले. त्यांच्या बरोबर इंद्र वगैरे देव पण होते. यादवांनी श्रीकृष्ण भगवंतांना रथावर बसवून मोठ्या वैभवपूर्वक नगरात आणले. विजयी होऊन आलेल्या श्रीकृष्णाबाबतची वार्ता ऐकून सर्व नागरिकं राजमार्गाच्या दुतर्फा उभे राहिले. शोणपुरात अग्नीवर श्रीकृष्णाने मिळविलेला विजय, शंकरांना निर्बळ बनविणे, बाणासुराचे हात कापून त्याला जिवदान देऊन सोडून देणे इत्यादींची ते चर्चा करीत होते. सारे नगर विविध प्रकारे सुशोभित करण्यात आले होते. नगरात प्रवेश करताच श्रीकृष्ण भगवंत आपल्या महालात विश्रामासाठी गेले. उषा आणि अनिरुद्ध पण आपल्या भवनाकडे गेले.