प्रेरणादायी बोधकथा
मुलांचा शारिरीक बौद्धीक विकास होणे अत्यंत आवश्यक आहे
मनुष्य जीवनाबद्दल प्रेरणादायी लघुकथा - रेशमकिड्याचे रेशमी धाग्यांचे आवरण. प्रेरणादायी कथांच्या श्रृंखलेत आज आम्ही एक अत्यंत प्रेरणादायी कथा आपल्यासमोर सादर करत आहोत - अलीकडेच, मला ही सशक्त, दमदार कथा ऐकायला मिळाली, ही कथा जीवनाविषयी खरोखरच आपल्याला एक महत्त्वाची शिकवण देते की आपला संघर्ष आपले सर्वात मोठे सामर्थ्य विकसित करतो. ही प्रेरणादायी कथा एका उमद्या तरुणाची आहे, जो निसर्गाचे सुंदर परिवर्तन निरीक्षण करतो आणि त्याला किव येते, दयाळूपणा दाखवतो. परंतु त्याच्या परोपकाराचा दुष्परिणाम जो पुढे जे घडतो त्यामुळे त्याला जीवनाचा एक धडा शिकवतो. ज्या दुष्परिणामाची त्याने कधीही अपेक्षा केली नव्हती.
एका सुंदर प्रसन्न सकाळी एक तरुण त्याच्या घराच्या अंगणातील बागेत फेरफटका मारत होता, तेव्हा त्याला एका पानावर रेशमाच्या किड्याचे रेशमी आवरण असलेले एक कोकुन दिसले. त्या कोकूनमध्ये एक लहान किडा त्यातून बाहेर येण्याचा प्रयत्न करत होता. निसर्गाचे एक विलक्षण अद्भुत परिवर्तन पाहून रोमांचित होऊन तो त्या रेशमाच्या किड्याकडे कित्येक तास पाहत राहिल. तो किडा त्या कोकूनच्या छोट्या छिद्रातून जबरदस्तीने बाहेर पडण्यासाठी धडपडत होता. थोड्या वेळाने त्या रेशमकिड्याची बाहेर पडण्याची प्रगती थांबल्यासारखे वाटले. बाहेर पडण्यासाठी ते खूप धडपड होते. नंतर ते सुन्न पडून राहिले. ते पाहून त्या तरुणाला वाटले की या किड्याने शक्य तितका प्रयत्न केला आहे, अजून प्रयत्न करू शकत नाही.
त्याची धडपड बघून त्या तरुणाला किव आली, तरुणाने मदत करण्याचा निर्णय घेतला. त्याने कात्रीने कोकूनची एक जोडी पकडून कोकूनचा उरलेला भाग कट करून काढून टाकला. कोकून उघडल्यामुळे, रेशमकिड्याला आता बाहेर पडण्यासाठी धडपड करावी लागली नाही आणि ते सहज बाहेर आले… तथापि… जसजसे ते बाहेर आले, तेव्हा त्या तरुणाच्या लक्षात आले की त्याचे शरीर सुजलेले आहे आणि लहान लहान पंख आहेत.
त्या माणसाला खूप आनंद झाला की त्याने रेशमकिड्याला जास्त संघर्ष न करता त्याच्या कोकूनमधून बाहेर काढले. तो त्या रेशमकिड्याकडे पाहत राहिला की, कोणत्याही क्षणी, पंख सुकून जातील, वाढतील आपल्या सुजलेल्या शरीराला आधार देण्यासाठी वाढतील, जे वेळेत आकुंचन पावतील.
पण दुर्दैवाने, त्याचे पंख वाढले नाहीत किंवा सुजलेले शरीर कमी झाले नाही. किंबहुना रेशमकिड्याने आपले उरलेले लहानसे आयुष्य सुजलेल्या शरीराने आणि लहान पंखांसह जमिनीवर रेंगाळत घालवले, कारण त्याला उडता येत नव्हते. तरुणाने केलेली मदत त्या किड्याच्या काहीच कामे आली नाही उलट ते लवकरच मरण पावले.
तरुणाने चांगले हेतूनेच त्या रेशमकिड्याला मदत करण्याचा निर्णय घेऊन आपला दयाळूपणा दाखवण्याची घाई केली आणि त्या लहानशा किड्याला कोकण मधून बाहेर काढले पण त्या तरुणाला हे समजले नाही की, त्याने त्या किड्याच्या संपूर्ण वाढीस अडथळा आणला. म्हणजे किड्याला लहान छिद्रातून बाहेर जाण्यासाठी प्रतिबंधित कोकून तोडण्यासाठी संघर्ष करणे ही निसर्गाची पद्धती होती. त्या संघर्षामुळे किड्याच्या शरीरातील द्रव त्याच्या पंखांमध्ये बळजबरीने टाकला जात होता जेणेकरून ते पंख बळकट होऊन उड्डाणासाठी पूर्ण तयार होतील. पण पूर्ण पंख तयार न होताच त्याला बाहेर काढल्यामुळे ते उडू शकले नाही व जमिनीवर रेंगाळत रेंगाळत मरण पावले. म्हणून सारासार विचार न करता केलेली मदत ही कधी कधी पुढच्याला नुकसानकारक ठरते.
या कथेतून एक सशक्त जीवनाचा धडा शिकवला जातो, आपले संघर्ष नेहमीच आपल्याला शक्ती देतात. कधीकधी संघर्ष आणि आव्हाने ही आपल्या जीवनात बळ शक्ती वाढण्यासाठी आवश्यक असतात. जसे, कोकूनमधून बाहेर पडण्याची धडपड किड्याला त्याचे सुंदर पंख देते; आपल्या जीवनातील संघर्ष आपल्याला मजबूत आणि लवचिक बनवतात. जर आपल्याला आपल्या आयुष्यात कोणत्याही अडथळ्यांशिवाय जगण्याचे वरदान मिळाले तर ते आपल्याला अपंग करेल. आपण संघर्षामुळे जितके मजबूत होऊ शकलो आहोत, तितके मजबूत कधीच नसतो. संघर्ष टाळण्याचा प्रयत्न करणे, सोपा मार्ग स्वीकारणे, म्हणजे केवळ कठीण जीवनाकडे नेणे, व नंतर मोठ्या संघर्षाकडे नेणे.
पालकत्व कसे करावे? हे कथेतून आणखी एक मजबूत संदेश दिला जातो. बऱ्याचदा, आम्ही आमच्या मुलांना लहान वयात येणाऱ्या अडचणींपासून वाचवतो आणि त्यांना मदत करतो. उदाहरणार्थ, त्यांच्या वतीने गृहपाठ पूर्ण करणे, त्यांना कठीण परिस्थितीपासून सुरक्षित ठेवणे, आता त्यांना भीतीमुळे जगाचा शोध न घेण्याची परवानगी देणे इत्यादी. या सर्व गोष्टी त्यांना अशक्त बनवतात. लहान वयातच कठीण वेळ आणि कठीण परिस्थितीचा सामना करणारी मुले अधिक मजबूत होतात, मोठ्या आव्हानांसाठी तयार असतात.
तुमच्या मुलांच्या कल्पना शक्तीचा विकास होणं महत्त्वाचं
एका संशोधनात असं आढळून आलं की, लहान मुलांना कंटाळा येणे त्यांच्यासाठी फार आवश्यक गोष्ट आहे. त्यामुळे त्यांच्यातील सृजनशीलता वाढते. मुलांनी सतत एकाच गोष्टीत सक्रिय राहणं हे त्यांच्या कल्पनाशक्तीच्या विकासाला बाधक ठरू शकते, असे संशोधनातून आढळून आले आहे. अलीकडे मोबाइल, गेम्स, इंटरनेट यामुळे मुलांना रिकामा असा वेळ मिळत नाही. निसर्गात फिरायला गेलं तरीसुद्धा त्यांचा मोबाइल, नेट हे सुरूच असत. ते एक क्षणही स्वतःला रिकामं असं ठेवत नाहीत. रात्री झोपतानासुद्धा मोबाइलवर चाट करत झोपी जातात. थोडा वेळ रिकामा मिळाला तर कंटाळा येतोय म्हणून गेम खळत बसतात. त्यामुळे थोडा वेळही डोक, शांत आणि रिकामं ठेवलं जात नाही.
पूर्वी निसर्गात गेल्यावर हातात मोबाइल हा प्रकार नव्हता. त्यामुळे तिथे गेल्यावर त्या निसर्गाचा पूर्णपणे आनंद लुटता येत होता, नदीच्या वाहत्या पाण्याकडे बघता यायचं, झन्याचा आवाज कानात घेतला जायचा, त्यांचे आवाज, निसर्गाच्या रंगछटा, वाळूत घर बनवणं ही एक कलाच होती. फुलपाखरांमागे धावणं, पानांचे फुलांचे निरीक्षण करणं हे सर्व केलं जात असे.
कारण त्या वेळी व्यत्यय आणणारे मोबइल नव्हते. त्यामुळे मन आणि डोक दोन्ही सृजनशील बनायचं. कारण त्यातून तुम्हाला वेगवेगळ्या कल्पना सुचायच्या, तुमच्या कल्पनाशक्तीचा विकास व्हायचा, कित्येक लेखक, कलाकार, चित्रकार आणि शास्त्रज्ञ है या रिकाम्या वेळामुळेच पडलेत. पूर्वी निसर्गाचं चित्र डोळ्यात साठवलं जायचं, त्या वेळी कॅमेरा नव्हता.
आता निसर्गाचा आनंद घेणे किंवा त्याचं सुंदर रूप डोळ्यात साठवणे यापेक्षा से क्लिक करून कॅमेऱ्यात साठवलं जात. आता तर मोबाईलमुळे प्रत्येक गोष्ट फक्त फोटो स्वरूपात असते. आताची पिढी कोणत्याही गोष्टीचा जिवंत प्रत्यक्ष अनुभव घेऊच शकत नाही, सगळं काही, इंटरनेटमध्येच बघते.
स्वातंत्र्य देताना परिणामांची जाणीव ठेवा
मुलांना वाढवणं आणि त्यांचा सांभाळ करणं यात अनेकांचा हातभार लागतो. म्हणजे, मित्रमैत्रिणी, नातेवाईक, शिक्षक, समाजातील इतर घटक वगैरे वगैरे. पण, त्यात सर्वाधिक वाटा हा नेहमी आई-वडिलांचाच असतो. कारण, त्या बाळाच्या अगदी पहिल्या श्वासापासून हेच दोघे त्याच्या सोबत असतात.
मुलांना शिस्त लावण्यासाठीच्या गोष्टी अगदीच साध्या आणि सोप्या असतात. पण, त्याकडे पाहण्याचा दृष्टिकोनच निर्णायक ठरत असतो. म्हणजे, मुलांना शिस्त लागली पाहिजे आणि त्यांचे निर्णय त्यांनी स्वतःच घेतले पाहिजेत, या इच्छेपोटी जर तसे स्वातंत्र्य दिले; तर त्याच्या मर्यादा ठरविल्या पाहिजेत.
म्हणजे, गॅस शेगडी पेटविण्यासाठी एखाद्या मुला-मुलीची इच्छा असली, तरी त्यांना चटका बसल्यावर आपोआपच कळेल, असे धोरण असेल; तर ते वेगळ्या अर्थाने चुकीचे ठरते. कारण, गॅस पेटवताना जर चुकून त्यांना चटका बसला, तर पुढे ती चटका बसण्याची भीती घालवायला खूपच कष्ट पडतात. ही बाब लहानपणी कदाचित तितकी गंभीर वाटली नाही, तरी मोठेपणी त्याचे दुष्परिणाम लक्षात येतात. पण, तोवर उशीर झालेला असतो.
मुला-मुलींना निर्णय घेण्याचं स्वातंत्र्य तर दिलं पाहिजे. पण, असं संपूर्ण स्वातंत्र्य देऊनच स्वयंशिक्षण घेऊ देणं, एका मर्यादेपलिकडे उपयुक्त ठरत नाही. त्यातील बऱ्या-वाईट गोष्टींची जाणीव पालकांनीच करून दिली, तर त्या स्वयंशिक्षणालाही शिस्त लागते आणि गतीही मिळू शकते. स्वतःच एखादी कृती करून, त्याचा अनुभव घेऊन शिकण्यात बराचसा वेळ वायाही जातो. तोच मुलांना वाढवताना वाचवता आला, तर पालकांनी प्रयत्न करून पाहायला हरकत नाही.
गॅस शेगडी मुला- मुलींनीच पेटवून पाहायला हवी, त्यातून त्यांचे शिक्षण होतेच. पण, ती शेगडी पेटवतानाचे धोके समजावून सांगायला काय हरकत आहे. तेही शिक्षणच आहे. चटका बसून शिक्षण मिळण्यापेक्षा चर्चा करून शिक्षण मिळाले, तर त्याचे फायदे हे अधिक असतात. म्हणून, स्वयंशिक्षण हे जरी मुला-मुलींना मोठे करण्याचे तंत्र असले तरी त्याच्या मर्यादाही पालकांनी लक्षात घेतल्या पाहिजेत. निर्णय घेण्याचे स्वातंत्र्य देतानाच त्याच्या परिणामांची जाणीवही करून देणे आवश्यक ठरते.